آنمی یا کم خونی زمانی بروز می کند که میزان هموگلوبین در خون پایین تر از حد استاندارد باشد. هموگلوبین ترکیبی پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن به بافت های بدن را به عهده دارد. بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۵ درصد از مردم جهان از کم خونی رنج می برند که نیمی از این میزان به کمبود آهن در افراد مربوط می شود. معمولا خانم ها به دلیل خونریزی ماهانه، کودکان در سنین رشد و خانم های باردار بیشتر در معرض کم خونی قرار دارند.
عوامل متعددی در بروز کم خونی نقش دارد. گاهی این هموگلوبین توسط مغز استخوان تولید نمی شود و در برخی موارد این هموگلوبین ها به صورت خونریزی از بدن دفع می شوند.
علاوه بر این در برخی موارد از دست رفتن هموگلوبین در داخل بدن رخ می دهد به این ترتیب که تخریب در طحال احتباس می شود.
کم خونی چه نشانه هایی دارد؟
بیشتر افرادی که دچار کم خونی جزئی هستند معمولا متوجه آن نمی شوند. شدت و میزان علائم بستگی به شدت، نوع و سرعت بروز کم خونی دارد. اگر کم خونی بتدریج بروز کند، فرد به مرور با علائم حاصله تطابق پیدا می کند و دیرتر متوجه مشکل شده و دیرتر به پزشک مراجعه می کند، اما به طور کلی کم خونی خود را با نشانه هایی مثل ضعف، خستگی، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، افت فشار و... نشان می دهد.
البته در برخی انواع کم خونی علائمی مثل درد در شکم، کمر یا سینه، اختلالات دید، زردی و تورم اعضای بدن نیز دیده می شود. توجه داشته باشید کم خونی در افراد سالمند خطر مرگ ناشی از بیماری، سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش می دهد.
انواع کم خونی
کم خونی ناشی از فقر آهن: این نوع کم خونی شایع ترین نوع کم خونی است که حدود ۵۰ درصد آنمی های تشخیص داده شده را دربرمی گیرد. کاهش میزان آهن می تواند ناشی از خونریزی به دلیل عادت ماهانه شدید یا طولانی مدت خانم ها، فیبروم رحم، سرطان کولون یا مصرف منظم آسپیرین و همچنین داشتن تغذیه ای فقیر از آهن باشد. در کم خونی ناشی از فقر آهن اندازه گلبول های قرمز تغییر کرده و کوچک تر از حد معمولی می شوند.
مصرف مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت قرمز، ماهی، گوشت پرندگان، تخم مرغ و موادغذایی غنی شده از آهن می تواند از بروز این نوع کم خونی تا حدودی پیشگیری کند.
مصرف ویتامین C جذب آهن را بالا می برد. گاهی این نوع کم خونی به دلیل عدم توانایی بدن در جذب آهن نیز بروز می کند که می تواند ناشی از وجود بیماری هایی مانند بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن) باشد. در افرادی که جراحی معده برای کاهش سطح جذب و ایجاد کاهش وزن انجام داده اند، نیز جذب آهن بشدت کاهش پیدا می کند.

چای، قهوه، شیر، فیبر بالای غذا، مکمل های کلسیم، روی، مس و نیز آنتی اسیدها، رانیتیدین و امپرازول و ترکیبات مشابه، داروهای درمان پوکی استخوان نیز جذب آهن را کم می کنند و این لزوم رعایت فاصله مناسب استفاده از این داروها و مواد غذایی را نشان می دهد.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ و اسیدفولیک: در این نوع کم خونی گلبول های قرمز تغییر شکل داده و بزرگ می شوند که به آن کم خونی مگالوبلاستیک می گویند.این کم خونی به دلیل کمبود( ویتامین B۱۲) یا اسیدفولیک (ویتامین B۹) بروز می کند که در مورد اول کم خونی می تواند ناشی از کمبود جذب این ویتامین به دلیل التهاب ها و جراحی های معده و روده، برخی داروها و عفونت ها، رژیم های غذایی بویژه گیاهخواری یا وجود یک بیماری خودایمنی به نام کم خونی کشنده یا پرنیسیوز باشد.
این کم خونی انواع مادرزادی نیز دارد که نادر است. یکی از علائم مهم این آنمی علائم عصبی است.
اگر این مشکل بموقع درمان نشود امکان بروز اختلالات حرکتی، عدم تعادل و اختلال کنترل ادرار و مدفوع نیز وجود دارد که جزو مشکلات غیرقابل برگشت هستند. از طرف دیگر کاهش جذب ویتامین B۱۲ در سنین بالا و مصرف برخی داروها نیز عوامل بروز این نوع کم خونی را افزایش می دهند.
کمبود ناشی از اسیدفولیک نیز به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد، دوران بارداری، حتی بیماری، عدم مصرف سبزیجات تازه، مشکلات جذب در بیماری های گوارشی مثل سلیاک، جراحی روده کوچک یا به دنبال مصرف برخی داروها (مانند برخی داروهای ضدصرع) بروز می کند.
کم خونی ناشی از بیماری های مزمن: برخی از بیماری های مزمن و گاهی درمان آنها باعث کاهش میزان گلبول های قرمز خون می شود. انواع سرطان، بیماری های عفونی مثل ایدز، سل و بیماری های التهابی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس، کرون، بیماری های کبدی، کم کاری تیروئید می توانند روی فعالیت مغز استخوان تاثیر گذاشته و عاملی برای بروز کم خونی شوند
نارسایی کلیوی نیز باعث کم خونی می شود، چون کلیه ها هورمونی به نام اریتروپروتئین تولید می کنند که باعث تنظیم میزان گلبول های قرمز می شود.
کم خونی ناشی از خونریزی: از دست دادن خون زیاد به دلیل مشکلاتی مثل تصادفات شدید، عمل جراحی، زایمان و... با سرعت بیشتر کم خونی می آورد.
برخی مشکلات دستگاه گوارشی مانند زخم های گوارشی، پولیپ های روده یا سرطان کولورکتال و... نیز به بروز کم خونی منجر می شود.
تالاسمی: تالاسمی از شایع ترین علل کم خونی های مادرزادی است که شامل طیفی از بیماری ها از کم خونی خفیف در نوع مینور تا شدید در نوع ماژور و نیازمند تجویز مداوم خون می باشد.
در این نوع کم خونی گلبول های قرمز اغلب کوچک شده اند در صورت تاخیر درمان مناسب، بیمار دچار تغییر شکل های استخوانی، اختلالات رشدی و کارکرد هورمونی و در انواع شدید آن ازدیاد آهن بدن می شود.

با چه روش هایی می شود کم خونی را درمان کرد؟
درمان کم خونی با توجه به انواع آن متفاوت است. کم خونی ناشی از فقر آهن با مصرف مکمل آهن و کم خونی مگالوبلاستیک (کمبود ویتامین B۱۲ یا اسیدفولیک) با تجویز ویتامین B۱۲ و فولیک اسید قابل کنترل است. قطع مصرف داروهای ایجادکننده کم خونی و جایگزین کردن آنها با داروهای مناسب نیز از جمله روش های مقابله با کم خونی است.
خانم هایی که دچار خونریزی شدید ماهانه می شوند، باید از نظر وجود بیماری های زنان بررسی شده و در صورت نبود مشکل حتما ترکیبات آهن مناسب جهت پیشگیری از ایجاد فقر آهن دریافت کنند. درخصوص کم خونی ناشی از بیماری های مزمن لازم است که ابتدا بیماری زمینه ای درمان و کنترل شود. از استروئید و درمان های سرکوبگر ایمنی در درمان برخی از انواع کم خونی های همولیتیک استفاده می شود.