خار پاشنه یک علت درد پاشنه پا و زائده‌ی استخوانی متصل به استخوان پاشنه (کالکانئوس) است که داخل کمان پا به وجود می‌آید.

خار پاشنه یک زائده‌ی استخوانی است که روی سطح زیرین استخوان پاشنه‌ی پا (کالکانئوس) تشکیل می‌شود. خار پاشنه بر اثر رسوب کلسیم در قسمت تحتانی استخوان پاشنه ایجاد می‌شود. تشکیل این خار استخوانی یک فرآیندی است که دوره‌ای طولانی مدت دارد. علت آغاز شدن این پروسه‌ی تشکیل زائده‌ی استخوانی، می‌تواند کشیدگی یا پارگی رباط یا عضلات یا کشیدگی فاسیای پلانتار (رباط پهن کف پا) باشد.

علت‌ها و دلایل

خار پاشنه به دلیل التهاب مزمن آرنگ (رباط) کف پا به وجود می‌آید. آرنگ کف پا نوار الیافی ضخیمی از بافت متصل است که از سطح زیرین کالکانئوس (استخوان پاشنه) شروع می‌شود و در امتداد کف پا به سمت انگشت‌های پا ادامه می‌یابد. آرنگ کف پا به مثابه حد کنش‌پذیری در برابر مسطح کردن بیش از اندازه کمان پا عمل می‌کند. زمانی که در آرنگ کف پا پارگی‌های بسیار کوچکی به وجود آید یا ملتهب گردد، التهاب آرنگ کف پا رخ می‌دهد.

در صورت به تأخیر افتادن درمان این التهاب یا از بین نرفتن آسیب، بدن این بافت نرم آسیب دیده و ضعیف را با استخوان ترمیم می‌کند. معمولاً آرنگ صدمه دیده با فعالیت فیبروبلاستی ظرف دست‌کم شش هفته التیام خواهد یافت. اگر زخم پس از گذشت این مدت همچنان باقی ماند یاخته‌های استخوان‌ساز به آن ناحیه فرستاده می‌شوند. یاخته‌های استخوان‌ساز تشکیل استخوان می‌دهند و نتیجه نهایی پدید آمدن استخوان (یا کلسی شدن یعنی انباشت نمک‌های کلسیم در بافت) درون آرنگ کف پا یا در زائده پاشنه است. این شکل‌گیری‌های استخوانی به خار پاشنه معروف هستند. علت خار پاشنه پا در صدمه‌های از نوع کششی بسیار رایج است. زائده استخوانی اضافی با نام خار پاشنه یا خار کالکانئوس شناخته می‌شود.

علائم خار پاشنه

• به طور کلی، خار پاشنه هیچ علائم واضح و آشکاری (که توسط دیگران یا پزشک دیده شود) ندارد. اما خود شما می‌توانید به راحتی نشانه‌های آن را به صورت دردی تیز و تیرکشنده در پاشنه‌ی خود احساس کنید. این درد در زمان ایستادن، راه رفتن و دویدن احساس می‌شود. درد می‌تواند تا حدی شدید شود که با استراحت کردن نیز به سختی فروکش می‌کند.
• احتمالا صبح‌ها بعد از این که از خواب بیدار می‌شوید، در چند قدم اولی که بر می‌دارید در پاشنه‌ی خود احساس درد می‌کنید.
• بعد از مدتی راه رفتن، علت پاشنه درد شما فروکش می‌کند. این موضوع نشان‌دهنده‌ی این است که انجام ورزش بخش مهمی از روند پیشگیری و درمان خارپاشنه‌ ی پا است.
• از آنجایی که استخوان شما به عضلات و بافت‌های دیگری متصل است، احتمال آن زیاد است که به این بافت‌ها و تاندون‌ها نیز آسیب وارد شود که در این صورت شما درد بسیار تیز و تیرکشنده ای را احساس می‌کنید که شبیه به فرو کردن چاقو در پاشنه‌ی پا است.
• ممکن است برای آن که پای شما بهتر بتواند فشار‌های وارد شده را جذب کند، بافت‌های میخچه و پینه‌ای نیز در کف پای شما تشکیل شود. این مکانیزم می‌تواند در کاهش و درمان درد در پاشنه پا موثر باشد.

چگونگی پیشرفت خار پاشنه

همگام با وخیم‌تر شدن التهاب آرنگ کف پا و رشد خار پاشنه، زمان‌های بیشتری متحمل درد خواهید شد.

عامل‌های موثر در به وجود آمدن خار پاشنه

احتمال ابتلا شما به التهاب آرنگ کف پا و خار پاشنه بیشتر می‌شود اگر:

• فعال باشید. انجام ورزش‌هایی که فشار زیادی را به پاشنه و بافت متصل به آن وارد می‌کنند، به ویژه اگر عضلات ساق پای‌تان سفت یا مچ پا به دلیل پیچ خوردگی‌های قبلی خشک باشد و حرکت مچ را محدود کند. ورزش‌هایی مانند دویدن، رقص باله یا ایروبیک از جمله این ورزش‌ها هستند.

• اضافه وزن داشته باشید. تحمل وزن اضافی و جابه‌جا کردن آن، فشار و نیروی بیشتری را به آرنگ کف پا وارد می‌کند.

• باردار باشید. افزایش وزن و ورم همراه با بارداری موجب آسودگی بیشتر رباط‌ها (لیگامنت‌ها) می‌شوند و در نتیجه التهاب و مشکلات مکانیکی بروز می‌یابد.

• سر پا باشید. داشتن شغلی که شما را ملزم به راه رفتن زیاد یا ایستادن بر روی سطح سفت بکند، مانند معلم، پیشخدمت یا کارگر کارخانه بودن، در بروز این عارضه بی‌تأثیر نیست.

• کف پای صاف یا قوس زیاد کمان پا داشته باشید. هر گونه تغییر در کمان کف پا توانایی ضربه‌گیری را نیز تغییر می‌دهد و باعث کشیدگی و وارد شدن فشار به آرنگ کف پا می‌گردد که مجبور به تحمل و جذب نیروی اضافی است.

• در سنین میانسالی یا بالاتر باشید. با پا به سن گذاشتن، کمان پا به تدریح فرو رفته می‌شود و به این ترتیب فشار بیشتری به آرنگ کف پا وارد می‌آید.

• کفش‌هایی بپوشید که به حد کافی از پا حمایت نمی‌کنند.

• عضله‌های کمان پای ضعیف داشته باشید. خستگی عضلانی موجب وارد شدن فشار بیش از اندازه به آرنگ کف پا و در نتیجه آسیب دیدن آن می‌شود.

• آرتروز داشته باشید. برخی گونه‌های آرتروز باعث التهاب تاندون‌های زیر پا و در نتیجه التهاب آرنگ کف پا می‌شوند.

• دیابت داشته باشید. اگرچه پزشکان موفق به یافتن دلیل آن نشده‌اند، اما التهاب آرنگ کف پا غالباً بیشتر در بیماران مبتلا به دیابت رخ می‌دهد.

تشخیص خار پاشنه

پزشک  یا فیزیوتراپیست  بر مبنای علائم، سوابق پزشکی و معاینه بالینی التهاب آرنگ کف پا و خار پاشنه را تشخیص می‌دهد.

آنان پس از مطمئن شدن از وجود این دو عارضه بررسی خواهند کرد که چرا شما مستعد مبتلا شدن به خار پاشنه هستید و سپس برنامه درمانی را برای کاهش احتمال حمله‌های آتی تدوین می‌کنند.

رادیوگرافی رسوب املاح کلسیم یا وجود استخوان را درون آرنگ کف پا یا به صورت زائده‌ای متصل به کالکانئوس نشان خواهد داد که از آن با اصطلاح خار پاشنه یاد می‌شود.

از سونوگرافی و ام.آر.آی. برای تعیین پارگی‌های آرنگ کف پا، التهاب یا رسوب کلسیم استفاده می‌شود.

ممکن است در آزمایش‌های آسیب‌شناختی (شامل غربالگری آنتی‌ژن HLA B27) ابتلا به اسپاندیلوآرتروپاتی تشخیص داده شود که علائمی مشابه به التهاب آرنگ کف پا دارد.

پیش‌آگهی خار پاشنه

خبر خوب این است که درد خار پاشنه به ندرت دائمی می‌شود. التهاب آرنگ کف پا، علت خار پاشنه ، برگشت‌پذیر است و با موفقیت درمان می‌شود. بیش از ۹۰% افراد مبتلا به التهاب آرنگ کف پا یا خار پاشنه با درمان فیزیوتراپی بهبود چشمگیری می‌یابند. اگرچه ممکن است همچنان در عکس‌های رادیوگرافی، خار پاشنه را ببینید، اما به محض فرو نشستن التهاب مجاور خار پاشنه، درد پاشنه نیز از بین خواهد رفت.

اگر درد التهاب آرنگ کف پا یا خار پاشنه پا پس از چند ماه درمان محافظه‌کارانه همچنان ادامه داشته باشد، احتمالاً پزشک داروهای استروئیدی ضدالتهاب (کورتیکواستروئید) را به پاشنه تزریق خواهد کرد. تزریق کورتیزون تأثیری کوتاه مدت دارد، اما با این وجود، پیشرفت عارضه را برای مدتی متوسط یا طولانی به تعویق می‌اندازد، و این بدان معناست که شما در دراز مدت متحمل دوره‌های مکرر عارضه خواهید شد. پژوهش‌های بیشتری برای کسب نتایج بهتر باید انجام بگیرند.

درمان اولیه خارپاشنه

درمان التهاب آرنگ کف پا با تدبیرهای خط اول درمان و از خانه شروع می‌شود

• نرمش‌های کششی. انجام نرمش‌هایی که موجب کشیده شدن عضله ساق پا می‌گردند در تسکین درد و تسریع بهبود مؤثر خواهد بود.

• پابرهنه راه نروید. وقتی بدون کفش راه می‌روید، فشار و نیروی بی‌مورد و اضافی را به آرنگ کف پا وارد می‌کنید.

• یخ. اگر در روز کیسه یخ را چند بار به مدت ۲۰ دقیقه روی پاشنه قرار دهید، به کاهش التهاب کمک خواهید کرد. حوله نازکی را بین یخ و پاشنه بگذارید، یخ را به طور مستقیم بر روی پوست قرار ندهید.

• محدود کردن فعالیت‍ها. از فعالیت‌های جسمی طولانی کم کنید تا به پاشنه‌ی پا اجازه استراحت بدهید.

• اصلاح و تغییر شکل کفش. کفش‌های بپوشید که از کمان پا به خوبی حمایت می‌کنند و پاشنه بسیار کوتاهی دارند که فشار وارده بر روی آرنگ کف پا را کاهش می‌دهد.

• مصرف دارو. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) نظیر ایبوپروفن برای تسکین درد و التهاب توصیه می‌شوند.
اگر پس از گذشت چند هفته همچنان از درد رنج می‌برید، به جراج مچ پا و پا مراجعه کنید. در این مرحله احتمالاً روش‌های درمانی زیر یه کار خواهند رفت:

• گذاشتن بالشتک و باندپیچی. قرار دادن بالشتک در کفش جلوی ضربه ناشی از راه رفتن را تا حدی می‌گیرد و باندپیچی پا را تقویت می‌کند و فشار و نیروی وارده بر آرنگ کف پا را کم می‌کند.

• وسایل ارتوتیک. وسایل ارتوتیک ساخته شده برای شما که به راحتی درون کفش‌تان جای می‌گیرند در تصحیح ناهنجاری‌های ساختاری زیربنایی دامن زننده به التهاب آرنگ کف پا مفید هستند.

• تزریق درمانی. در برخی موارد، تریق‌های کورتیکواستروئید برای کاستن از التهاب و تسکین درد مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• گچ (قالب) متحرک راه رفتن. گاهی از گچ (قالب) متحرک راه رفتن برای ثابت و بی حرکت نگه داشتن پا به مدت چند هفته استفاده می‌شود تا امکان استراحت کردن پا و التیام یافتن آن فراهم شود.

• محافظ شب. استفاده از محافظ شب موجب می‌شود تا آرنگ کف پا شب هنگام و در زمان خواب نیر همچنان تحت کشش باشد و به این ترتیب از میزان درد صبحگاهی بیمار کاسته شود.

روش‌های درمان قطعی خار پاشنه

فیزیوتراپی 

پزشک شما با توجه به میزان آسیب‌دیدگی شما، یک برنامه‌ی درمانی مناسب برای شما تدوین می‌کند. این برنامه‌ی درمانی احتمالا شامل انجام برخی تمرینات، ماساژ و دارودرمانی برای تسکین درد و رفع التهاب می‌شود. نواحی که در برنامه‌ی درمان هدف قرار می‌گیرند، فاسیای پلانتار(رباط کف پا) و ساق پاها هستند.

لازم است طی همین برنامه‌ی درمانی برخی ملاحظات خاص مانند پوشیدن کفش مناسب را رعایت کنید. شما باید در تمام مدت از کفش‌هایی استفاده کنید که به خوبی از پای شما حمایت می‌کند و طراحی آن به نحوی است که کف آن کاملا نرم و ضخیم است و فشار‌های وارده به کف پا را جذب می‌کند. استفاده از کفی‌های طبی مخصوص نیز می‌تواند در کاهش فشار‌های وارده و درد کف پا موثر باشد.

درمان با کورتیزون

بعد از این که پزشک علت ایجاد خار پاشنه را تشخیص داد، ممکن است برای کاهش التهاب و درد عضلانی، تزریق استروئید به پا یا مصرف قرص‌های استروئیدی را تجویز کند. پزشک باید با توجه به شرایط شما، دوز مناسبی از دارو را تجویز کند. مصرف (یا تزریق) مقادیر بیش از حد استروئید برای بدن مضر است و حتی می‌تواند آسیب فاسیت پلانتر را شدید کند و در واقع مشکل شما را بدتر کند.

شاک ویو تراپی

شوک ویو تراپی یا ESWT روش درمانی نوینی برای بیمارانی است که از درد مزمن پاشنه پا رنج می‌برند. شوک ویو تراپی روش غیرجراحی ملایم و سریع کاهش درد پاشنه است.

شوک ویو تراپی امواج شوکی متمرکز را از طریق قطعه‌ای دستی به ناحیه دردناک منتقل می‌شوند. شاک ویو تراپی با وارد کردن ضربه‌ی بسیار کوچک به بافت آسیب دیده از التهاب آرنگ کف پا عمل کند. این ضربه‌ی بسیار کوچک واکنش التیام‌بخشی بدن را برمی‌انگیزد که موجب تشکیل رگ‌های خونی و افزایش یافتن دریافت مواد مغذی در ناحیه‌های آسیب دیده می‌شود. شوک ویو تراپی فرایند ترمیم خود بدن را تحریک می‌کند و علائم التهاب آرنگ کف پا را بهبود می‌بخشد. ۸۰% از بیماران گزارش داده‌اند که ظرف یک هفته دردشان به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر شده است.

شوک ویو تراپی به ویژه برای بیمارانی مفید است که از درد مزمن پاشنه رنج می‌برند و درمان‌های سنتی نظیر دارو، ارتوتیک، تزریق یا تن درمانی برای‌شان نتیجه‌بخش نبوده است.
یک جلسه معمول شوک ویو تراپی در حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد و به مدت سه هفته باید هفته‌ای یک بار برای درمان به پزشک مراجعه نمود.

شوک ویو تراپی به معنای واقعی کلمه هیچ اثر و عارضه جانبی ندارد، چرا که از هیچ دارو، جراحی، تزریق یا بیهوشی در آن استفاده نمی‌شود. برخی از بیماران بلافاصله پس از درمان، برای مدت کوتاهی احساس سوزش یا خارش ملایم، گرما یا کرختی دارند.

درمان با لیزر

درمان با لیزر سرد مؤثرترین درمان برای التهاب تاندون است چون ترمیم بافت را در سطح سلولی (نظیر غضروف) تحریک می‌کند. ضمناً این روش جریان خون رسیده به محل آسیب مزمن یا حاد را تحریک و از نو پایه‌ریزی می‌نماید؛ و به این ترتیب "باقی‌مانده‌های" ملتهب انباشته شده را از محل آسیب دور می‌کند و مواد مغذی التیام‌بخش را به آنجا می‌آورد. در مورد تشکیل خار پاشنه، با وجود باقی ماندن خار، لیزر سرد به نحو کارآمدی محل دردناک را درمان می‌کند و التهاب مربوطه را از بین می‌برد و به این ترتیب غالباً درد برای همیشه تسکین می‌یابد.

مزایای درمان با لیزر برای بیماران مبتلا به التهاب آرنگ کف پا:

• ایمنی روش
• کاهش ورم و درد
• کاهش وابستگی به دارو
• بهبود آنی عارضه
• امکان انجام کارهایی که پیش از این با درمان دارویی یا دیگر روش‌های درمانی ناسازگار بودند.

آیا ورزش کردن بیش از حد به پا صدمه می‌زند؟

در برخی موارد، علت بروز خار پاشنه، ورزش کردن (به شیوه‌ی ناصحیح) است. بسیاری از افراد و خصوصا ورزشکاران در اغلب موارد فراموش می‌کنند که به موازات افزایش شدت تمرین و پیشرفت عملکرد ورزشی، لازم است که به خوبی از پای خود مراقبت کنند و در نتیجه، بر اثر انجام مکرر تمریناتی که به پا و خصوصا به فاسیای پلانتار (رباط کف پا) فشار وارد می‌کنند، به تدریج خار پاشنه تشکیل می‌شود. انجام دادن تمرینات شدید و وارد کردن فشار مکرر به فاسیای پلانتار موجب کشیده شدن این رباط از محل اتصال آن به استخوان پاشنه می‌شود. در این حالت، ممکن است قسمتی از استخوان پاشنه جدا شود و با هر حرکتی که به کف پا فشار وارد می‌کند، این قسمت نیز همراه با رباط کف پا کشیده شود. برای پیشگیری از بروز این آسیب و درد ناشی از آن باید در حین انجام تمرین، کفش‌های مناسب بپوشید.