جراحی ارتودنسی یا ارتوگنانتیک نوعی جراحی است که برای تغییر وضعیت قرار گیری فک بالا یا پایین، یا هر دو انجام می شود. این جراحی برای افرادی انجام می شود که اندازه فک بالا و پایین آنها نسبت به یکدیگر تفاوت زیادی با هم دارد، یا فک های آنها نسبت به قسمت اصلی جمجمه به صورت غیر عادی قرار گرفته اند. 

مشکلات ناشی از روابط غیر عادی فک ها با یکدیگر

ناهماهنگی بین اندازه/ وضعیت قرار گیری فک ها نسبتاً شایع است و معمولاً در افرادی که تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته اند مال اکلوژن (ناصاف بودن دندان ها یا بایت) مشاهده می شود که در اکثر مواقع تنها با استفاده از درمان ارتودنسی (براکت ها یا بریس ها) درمان خواهند شد. با این حال، تعداد اندکی از این افراد که فک های آنها به شدت نا هماهنگ هستند، اغلب فرم نیمرخ چهره آنها کاملاً غیر عادی است و می تواند تأثیرات زیادی داشته باشد، از جمله:

1. ظاهر دندان ها و صورت به شدت پیچیده است و این می تواند از نظر روانی برای بیمار آزار دهنده باشد و روی روابط و تعاملات شخصی و نیز کیفیت زندگی او تأثیر منفی داشته باشد.

2. عملکرد فک با مشکل مواجه می شود که می تواند منجر به بروز مشکلات دیگر شود، از جمله:

• دشواری در غذا خوردن در مکان های عمومی زیرا نمی توان به صورت عادی فک ها را تکان داد.

• آسیب به لثه ها و سقف دهان (کام) در نتیجه تروماتیک بودن بایت که می تواند پیش بینی مشکلات مربوط به دندان ها را دشوار سازد.

• مشکلات مربوط به ماهیچه ها و مفاصل فک.

• مشکلات گفتاری 

علل بروز عدم هماهنگی بین فک ها

عدم هماهنگی بین فک ها اغلب بدون هیچ علت خاصی بروز پیدا می کند، هر چند ممکن است سوابق خانوادگی در این میان نقش داشته باشند. گاهی اوقات عدم هماهنگی بین فک ها می تواند نتیجه مشکلاتی باشد که در طول رشد پیش می آیند، مثلاً: در پی شکسته شدن فک در یک حادثه در طول دوران کودکی یا ترمیم شکاف کام یا لب. این مشکل می تواند نتیجه یک سندروم، مانند سندروم عدم تقارن صورت hemifacial microsomia باشد.

ناهماهنگی بین فک ها را می توان در اوایل دوران کودکی شناسایی کرد، اما معمولاً طی بلوغ کاملاً مشهود خواهد شد. رشد غیر عادی فک معمولاً در اواخر بزرگسالی به پایان می رسد و پس از تکمیل رشد اجزاء صورت، برای اصلاح دفورمیتی (بدشکلی) صورت جراحی انجام خواهد شد.

اهداف و فواید درمان ناهماهنگی فک ها و دفورمیتی چهره

• بهبود عملکرد دهان (توانایی گاز زدن و جویدن)

• بهبود ظاهر چهره و دندان ها

• بهبود دراز مدت کیفیت زندگی که با سلامت عمومی، سلامت دهان و عمکلرد روانی فرد مرتبط است.

درمان عدم هماهنگی فک ها

افرادی که با عدم هماهنگی شدید فک ها مواجه هستند معمولاً به ارتودنتیست ارجاع داده می شوند که باید با همکاری جراح فک و صورت مشکلات فک بیمار را بر طرف سازد. با این حال، اگر مراحل رشد بیمار هنوز تکمیل نشده باشد باید هر سال یک مرتبه به ارتودنتیست مراجعه کند تا زمانی که رشد او تکمیل شود. با تکمیل رشد صورت بیمار (در حدود ۱۶-۱۸ سالگی)، یک طرح درمان ترکیبی برای او برنامه ریزی می شود که به صورت هماهنگ و همزمان تحت نظر جراح فک و صورت و ارتودنتیست انجام می شود. معاینات و آزمایشاتی که در این مرحله انجام می شوند عبارتند از تصاویر رادیوگرافی، قالب های گچی دندان ها، و نیز عکس از صورت و دندان های فرد. شبیه سازی جابجایی دندان ها و فک ها با استفاده از سفالومتری (ارزیابی رادیوگراف های جمجمه) همراه با نرم افزار کامپیوتری طرح درمان انجام می شود.

مراحل اصلی درمان

گام اول- درمان ارتودنسی پیش از جراحی

جراحی ارتودنسی (جراحی ارتوگناتیک)

قرار دادن براکت های ارتودنسی روی دندان ها ضروری است تا با کمک آنها دندان های هر دو فک صاف شوند به شکلی که دو فک به درستی روی یکدیگر قرار بگیرند تا زمانی که عدم هماهنگی بین آنها با استفاده از جراحی برطرف شود. این بخش درمان توسط ارتودنتیست انجام می شود و حدودً ۱۸ ماه طول می کشد، که در طول این مدت بیمار باید به طور مرتب به ارتودنتیست مراجعه کند تا براکت ها را تنظیم کند. 

گام دوم- جراحی ارتوگناتیک 

زمانی که ارتودنتیست صاف بودن دندان ها را تأیید کند، ارتودنتیست و جراح فک و صورت روی یک طرح برای جراحی نهایی به تفاهم خواهند رسید. متخصصانی که در این زمینه آموزش دیده اند جابجایی فک ها را روی قالب گچی دندان ها شبیه سازی می کنند، و در صورت لزوم، یک اسپلینت آکریلیک خواهند ساخت که ممکن است جراح آن را در زمان جراحی استفاده کند تا به دقیق ترین تغییر وضعیت فک ها برسد.

این جراحی تحت بیهوشی کامل انجام می شود که طی آن فک بالا یا پایین، یا هر دو به روش جراحی به صورت کنترل شده “شکسته” خواهند شد. طبیعتاً، بخیه هایی که برای پوشش دادن سطح استخوانی فک ها استفاده می شوند در داخل دهان زده می شوند و روی صورت هیچ اسکاری (جا بخیه) وجود نخواهد داشت. سپس اجزاء متحرک فک به قسمت های از پیش برنامه ریزی شده (با استفاده از اسپلینت آکریلیک به عنوان راهنما) جابجا می شوند، و با استفاده از پلیت های استخوان و پیچ در جای جدید ثابت می شوند. بسته به پیچیدگی فرایند، جراحی بین ۲ تا ۵ ساعت طول می کشد. پس از جراحی بیمار باید به مدت ۱ تا ۳ روز در بیمارستان بستری شود. دوره بهبودی متغیر است اما اکثر افراد ۳ تا ۴ هفته پس از جراحی می توانند به کارهای روزمره و کار خود بازگردند.

گام سوم- درمان ارتودنسی پس از جراحی

درمان ارتودنسی پس از جراحی معمولاً حدود ۶ ماه طول می کشد و برای دستیابی به بهترین تناسب بین دندان ها ضروری است. پس از آن، براکت ها از روی دندان ها برداشته می شوند و بیمار به مدت ۵ سال باید تحت نظر باشد.